Próba usystematyzowania terminologii dotyczącej portów dożylnych

Wstęp

Według szacunków uczestników VI Sympozjum „Port dożylny – implantacja, pielęgnacja, powikłania” ilość implantacji w Polsce przekracza obecnie 5000 rocznie, choć wciąż stanowi to niewielki procent w skali potrzeb. Przyjmując bowiem samą tylko grupę pacjentów poddawanych chemioterapii, zabiegów powinniśmy wykonywać nawet 10 razy więcej. A porty dożylne znajdują zastosowanie także w leczeniu wielu innych chorób przewlekłych, jak np. POChP, mukowiscydoza, hemofilia, tężyczka, borelioza [1, 2]. Biorąc jednak pod uwagę zauważalny wzrost ilości implantacji jaki dokonał się w ciągu ostatnich lat, możemy sądzić, że porty będą coraz powszechniej stosowane wszędzie tam, gdzie mogą być pomocą dla pacjentów wymagających leczenia drogą dożylną.

Słusznym wydaje się więc, że w tym momencie podjęta została próba usystematyzowania związanej z portami terminologii. W dyskusję terminologiczną od początków XX wieku włączali się językoznawcy – specjaliści z danej dziedziny wnoszą bowiem wiedzę specjalistyczną, a językoznawcy zasady poprawnego budowania terminologii [3].

Cechy poprawnej terminologii to: precyzja, funkcjonalność, systemowość, unikanie synonimii, ścisłość, jednoznaczność, logiczność, czyli pojęciowa zgodność z treścią tego co dany termin wyraża. Ważnymi cechami terminologii są także jej reproduktywność – czyli możliwość tworzenia kolejnych terminów oraz ekonomiczność – w języku polskim dążymy do tego, aby stosowane terminy były możliwie krótkie [4].

Mnogość pojęć określających to samo urządzenie może wynikać z powszechnego używania w medycynie języka angielskiego, jednak język ten daleki jest od „standardowego” języka, a w sytuacji globalizacji możemy odnosić nawet wrażenie, że nikt nad tym nie panuje – w tabeli prezentujemy część określeń opisujących port dożylny znalezionych w bazie Pubmed.

Tab. 1. Określenia portu dożylnego odnalezione w bazie Pubmed

Nazwa angielska	Tłumaczenie
A-port	Port A
Port-a-Cath	Port na cewniku
Access port	Port dostępu
Vascular port	Port naczyniowy
Vascular port access	Port dostępu naczyniowego
Venous port system	System portu żylnego
Intravenous port	Port dożylny
Central venous port	Port żył centralnych
Totally implanted venous access port	Całkowicie implantowany żylny port dostępu
Totally implanted central venous port	Całkowicie implantowany port do naczyń centralnych
Venous access system	System dostępu żylnego
VAD – vascular access device	Urządzenie dostępu naczyniowego
IVD – intravascular decive	Urządzenie wewnątrznaczyniowe
TIVAD - Totally implantable venous access devices	Całkowicie implantowane urządzenie dostępu żylnego

Port

Port to nazwa zapożyczona, ale semantyczna, oznacza miejsce wejścia. W tym znaczeniu nazwa omawianego urządzenia medycznego nie budzi żadnych kontrowersji i jest w pełni akceptowalna. Ponieważ jednak jest to także określenie portu do dostępu bezigłowego, samo określenie port będzie zbyt mało precyzyjne.

Port żylny czy dożylny

Chcemy określić urządzenie wprowadzane do żyły, przyimek „do” sugeruje więc pewną sztuczność tego rozwiązania, że jest to element wprowadzany z zewnątrz. Mówiąc o iniekcji, o podawaniu leków czy płynów, raczej użyjemy przymiotnika „dożylny”. Przymiotnik „żylny” jest dość ogólny, a określenie to bardziej kojarzy się z czymś znajdującym się stałe, ze strukturą fizjologiczną, np. zatoką żylną, zakrzepicą żylną. Nazwa „dożylny” jest więc bardziej precyzyjna.

Inne rodzaje portów, to dotętnicze, dootrzewnowe, podpajęczynówkowe i zewnątrzoponowe, jednak te dwa ostatnie są wyrażeniami przyimkowymi i dlatego nie mają przyimka „do”. Zatem nazwa „dożylny” bardziej mieści się w systemie i wydaje się poprawniejsza.

Z punktu widzenia językowego określenie „port żylny” nie jest błędem, ale jest określeniem mniej precyzyjnym i słabiej ulokowanym w systemie.

Błędem natomiast jest używania nazw potocznych, nazw własnych producentów czy skrótów, np. vascuport, venaport, port-a-cath.

Implantacja, wszczepienie czy założenie

Implantacja, pomimo tego, że to zapożyczenie oraz wszczepienie są określeniami poprawnymi językowo. Implantacja portu wskazuje na pewną stałość, pozostawienie implantu w pacjencie. Posiadanie implantu wiąże się z pewnymi ograniczeniami oraz wymogami dotyczącymi np. odpowiedniej pielęgnacji. Określenie „implantacja” implikuje także pewne określone warunki wykonania zabiegu. Takie określenie znajdziemy także w nazwach procedur finansowanych przez NFZ: „Implantacja portu naczyniowego” [5].

Założenie jest terminem zbyt ogólnym i zbyt potocznym. Oznacza ponadto umieszczenie czegoś „na”, a nie „w”. Stąd akceptowalnym może być określenie „założenie wkłucia centralnego”, ale „założenie portu” nie – to pierwsze bowiem z założenia wykonuje się na stosunkowo krótki okres, częściowo wystaje ponad powierzchnię skóry, a jego usunięcie jest dość łatwe. W polskiej wersji klasyfikacji ICD-10 znajdziemy jednak: „Dopasowanie i założenie wszczepialnych urządzeń do dostępu dożylnego” będące dosłownym tłumaczeniem z języka angielskiego „Adjustment and management of vascular access device” [6].

Biorąc pod uwagę systemowość terminologii, ponieważ port to urządzenie, które jest na trwałe umieszczone w ciele pacjenta, jako poprawne uznano określenie „implantacja portu” oraz jego synonim „wszczepienie portu”.

Usunięcie portu

To określenie nie budzące kontrowersji, jest poprawne pod względem językowym. Dlatego poszukiwanie alternatywnych terminów, jak np. eksplantacja, nie wydaje się być uzasadnionym.

Użytkowanie czy używanie portu

Oba określenia są poprawne językowo, ale dotyczą jedynie prowadzenia wlewów przez port. Dlatego mówiąc w szerokim kontekście o powikłaniach dotyczących portów, lepiej jest użyć terminu „powikłania związane z posiadaniem portu”.

Nakłucie portu, wbicie igły, założenie igły do portu

Są to poprawne językowo terminy opisujące czynność inicjującą użytkowanie portu, czyli wprowadzenie igły przez membranę do komory portu.

„Aplikacja igły” jest pod względem językowym określeniem jednoznacznym z wbiciem czy założeniem, ale trochę mniej akceptowalnym w terminologii medycznej. Również „punkcja portu” budzi pewne wątpliwości, pomimo tego, że nakłuciu portu zwykle towarzyszy aspiracja krwi.

Usunięcie igły, przepłukanie portu

Oba określenia są poprawne i nie budzą kontrowersji.

Korek

Pomimo tego, że wyraz ten w języku potocznym oznacza coś innego, nie stanowi to przeszkody do użycia go w terminologii medycznej w roli roztworu służącego do wypełnienia cewnika. Metafora korka jest w tym miejscu jak najbardziej uzasadniona i zastępowanie go bardziej pasującym do języka polskiego „wypełniaczem”, czy odpowiedniejszym do angielskiego „lock” – „zamykaczem” nie wydaje się celowe, tym bardziej, że proste tłumaczenie terminów z języka angielskiego często nie podlega podejściu systemowemu. Określenie „korek heparynowy” jest już zakorzenione w języku medycznym [7], a wprowadzenie innych roztworów do zabezpieczania cewników spowodowało jego rozwinięcie: korek cytrynianowy, korek taurolidynowy, korek etanolowy…

Nieuzasadnione wydaje się stosowanie określenia „plomba” w przypadku wypełniania portu roztworami antybiotyku, fibrynolityku, czy etanolu. Po pierwsze – „plomba” kojarzona jest przede wszystkim ze stomatologią, a poza medycyną z architekturą [2]. Po drugie – przyjęte wyżej określenie „korek”, jako poprawne systemowo i podlegające reprodukcji, może być z powodzeniem zastosowane również w przypadku stosowania roztworów podawanych do portu w ściśle wyliczonej objętości (tak aby wypełnić jedynie komorę portu i jego cewnik). Technika podania roztworu do portu nie jest bowiem wystarczającą przesłanką do wprowadzenia oddzielnego terminu, a przedstawione na wstępie zasady terminologii skłaniają raczej ku ujednolicaniu nazw wszędzie tam, gdzie jest to możliwe [4].

Podsumowanie

Potrzeba usystematyzowania terminologii we współczesnej wiedzy, nie tylko medycznej, jest zjawiskiem powszechnie akceptowanym. Autorzy wyrażają nadzieję, że powyższe definicje zyskają powszechną akceptację, co pozwoli nam w przyszłości ułatwić dostęp do publikacji dotyczących portów, a z drugiej wyeliminuje błędne lub niejednoznaczne określenia takie jak: port żylny, założenie portu, plomba portu itp.

Wyżej przedstawione terminy uzyskały akceptację Rady Języka Polskiego [8].

Uczestnicy dyskusji podczas VI Sympozjum Port dożylny – implantacja, pielęgnacja, powikłania, Lublin, 28 września 2013 r.

• Cichostępski Dariusz, Szpital Specjalistyczny w Nowym Sączu, ul. Młyńska 5, 33-300 Nowy Sącz
• Dilling Monika, Szpital Morski im. PCK, ul. Powstania Styczniowego 1, 81-519 Gdynia
• Domke Beata, Centrum Onkologii w Bydgoszczy, ul. I. Romanowskiej 2, 85-796 Bydgoszcz
• Duraj Marian, Szpital MSW, ul. Głowackiego 10, 40-052 Katowice
• Fenikowski Dariusz, Szpital Proszowice, ul. Kopernika 13, 32-100 Proszowice
• Góraj Elwira, Centrum Onkologii – Instytut, ul. Roentgena 5, 02–781 Warszawa
• Grudzień Paweł, Specjalistyczny Szpital im. E. Szczeklika w Tarnowie, ul. Szpitalna 13, 33-100 Tarnów
• Grzegorczyk Iwona, Specjalistyczny Szpital im. E. Szczeklika w Tarnowie, ul. Szpitalna 13, 33-100 Tarnów
• Grzesiak Joanna, Wojskowy Instytut Medyczny CSK MON, ul. Szaserów 128, 04-141 Warszawa
• Hasak Liudmila, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne ul. Smoluchowskiego 17, 80-126 Gdańsk
• Janc Jarosław, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 we Wrocławiu, ul. Chałubińskiego 1a, 50-368 Wrocław
• Kąkol Michał, Wojewódzkie Centrum Onkologii w Gdańsku, al. Zwyciestwa 32, 80-211 Gdansk
• Kiluk Marek, Białostockie Centrum Onkologii, ul. Ogrodowa 12, 15-027 Białystok
• Kłobukowski Wojciech, Wojewódzki Szpital Zespolony w Lesznie, ul. Kiepury 45, 64-100 Leszno
• Kłosińska Katarzyna, Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa
• Leś Jarosław, Wojskowy Instytut Medyczny CSK MON, ul. Szaserów 128, 04-141 Warszawa
• Leśnik Patrycja, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 we Wrocławiu, ul. Chałubińskiego 1a, 50-368 Wrocław
• Łukasiewicz Sergiusz, Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej, ul. Jaczewskiego 7, 20-090 Lublin
• Małas Tadeusz, Wojewódzki Szpital Zespolony w Koninie, ul. Szpitalna 45, 62-500 Konin
• Malczewska Agnieszka, Szpital Morski im. PCK, ul. Powstania Styczniowego 1, 81-519 Gdynia
• Mierzejewski Marek, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne, ul. Dębinki 7, 80-952 Gdańsk
• Misiak Małgorzata, Centrum Onkologii – Instytut, ul. Roentgena 5, 02–781 Warszawa
• Młynarski Rafał, Szpital Żagiel Med, ul. Tetmajera 21, 20-362 Lublin
• Nicpoń Jakub, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Rzeszowie, ul. Chopina 2, 35-055 Rzeszów
• Pyrek Beata, Uniwersytecki Szpital Kliniczny we Wrocławiu, ul. Borowska 213, 50-556 Wrocław
• Rojek Elżbieta, Pomorskie Centrum Traumatologii, ul. Powstańców Warszawskich 1/2, 80-152 Gdańsk
• Siemiaszko Anna, Szpital Wojewódzki w Suwałkach, ul. Szpitalna 60, 16-400 Suwałki
• Siemiaszko Grzegorz, Szpital Wojewódzki w Suwałkach, ul. Szpitalna 60, 16-400 Suwałki
• Sieracki Andrzej, Szpital Wojewódzki w Zamościu, al. Jana Pawła II 10, 22-400 Zamość
• Smiatacz Marek, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 we Wrocławiu, ul. M.C. Skłodowskiej 52, 50-369 Wrocław
• Sobczyk Agnieszka, Szpital Kliniczny Przemienienia Pańskiego UM w Poznaniu, ul. Szamarzewskiego 82/84, 60-569 Poznań
• Starzec Wioletta, Centrum Onkologii w Bydgoszczy, ul. Romanowskiej 2, 85-796 Bydgoszcz
• Zdyb Andrzej, Szpital Wojewódzki w Suwałkach, ul Szpitala 60, 16-400 Suwałki